نقشه ذهنی ، روشی که قرن ها قبل توسط افراد مختلف استفاده می شده ، یکی از آنها کسی نبوده جز ، آقای فرفریوس که 17 قرن پیش از چیزی شبیه نقشه ذهنی استفاده می کرده است.
در ویکی پدیا و در بخشی از مقاله نقشه ذهنی ، درباره افرادی که از نقشه ذهنی استفاده کردند یاد شده است از جمله فرفریوس (فیلسوف ) ، رامون یوی (شاعر و عارف ) و لئوناردو داوینچی
اگر کتاب نقشه ذهنی تونی بوزان را مطالعه کنید متوجه خواهید شد که حتی در یادداشت های لئوناردو داوینچی هم به نوعی چیزی شبیه نقشه ذهنی یافت شده است .
این روش می تواند برای درک بهتر ، بخاطرسپاری و حتی به یاد آوردن مطالب مختلف کمک کننده باشد .
خودتان قضاوت کنید که کدام برایتان خوشایند است وقتی با کتابی روبرو شوید که صفحاتش پر از خطوط با پاراگراف های بلند باشد
یا
چیزی شبیه نقشه ذهنی که کلمات یا عبارات کلیدی به صورت رنگی نوشته شده یا از تصاویر جالب برای درک بهتر استفاده شده باشد .
نقشه ذهنی تعریف کنید ؟
نقشه ذهنی روشی است که با آن می توان مطالب خطی و پاراگراف ها را به شاخه ها و تصاویر جذاب ، تبدیل و تحلیل کرد .
ذهنی ذهنی یا Mind map ، در حقیقت روشی که علاوه بر اینکه می توان خیلی بهتر و منسجم مطالب حجیم ، خلاصه کرد
به ما کمک می کند ارتباط به مفاهیم مختلف بهتر درک کنیم .
آیا واقعا تونی بوزان نقشه ذهنی ابداع کرده است؟
همانطور که ابتدا مقاله اشاره کردم ، کسانی دیگری هم از روش نقشه ذهنی استفاده کردند البته نه با عنوان نقشه ذهنی ، ولی در عصر حاضر تونی بوزان ( مرحوم ) این ابزار دوباره به جهان معرفی و یادآوری کردند .
بوزان زمانی که روی سیستم نقشه ذهنی کار می کرد می گوید : سعی می کردم که تا ماهیت یادداشت برداری را بفهمم با تحقیقات بیشتر در مدل یادداشت برداری خودم ، سعی کردم از رنگ ها ، تصاویر ، نشانه ها و کد ها استفاده کنم و بعد روی این مدل یادداشت برداری ، عنوان نقشه ذهن انتخاب کردم .
چرا نقشه ذهنی برای دانشجویان و دانش آموزان مفید است
حالا چرا نقشه ذهنی برای دانش آموزان و دانشجویان مفید است ؟
به چند دلیل ، یکی از دلایلی که سبب می شود این تکنیک واقعا موثر باشد اینکه مرور مطالب تبدیل به یک مرور فعالانه می شود .
یعنی شما قرار است با دیدن تصاویر رنگی یا مفاهیم کلیدی ، مطالب یادآوری کنید و همین مورد تمرینی برای یادآوری مطالب می شود و مرور به معنای واقعی کلمه انجام می شود .
در مقابل این مرور فعالانه ، مرور غیر فعال داریم یعنی باز خوانی مطلبی که قبل مطالعه کرده ایم ، این کار شبیه فریب ذهن یعنی با دیدن هر مطلب فکر می کنیم
که مطالب می دانیم ولی در حقیقیت این یک توهم دانستن است ، بازخوانی نه تنها موثر نیست بلکه انرژی ، زمان و انگیزه فرد در بلند مدت نابود می کند فرد دچار سرخوردگی می شود و فکر می کند که اصلا حافظه خوبی ندارد و صدها دلایل منفی دیگر ..
دلیل بعدی اینکه ، طراحی مشخص نقشه ذهنی سبب می شود دانش آموز یا دانشجویان ، به راحتی ارتباط بین مفاهیم کلیدی درک کنند ، زیرا همانند مفاهیم کلیدی در اقیانوسی از کلمات اضافی پوشیده نشدند بلکه با یک نگاه قابل دیدن هستند .
حالا به طور کلی نقشه ذهنی یا Mind Map در مطالعه (یادگیری ) ، مرور و یادآوری چه مزایایی دارد ؟
- تصویری و ملموس کردن مطالب و اطلاعات
- آسان شدن مسیر حفظ
- مرور سریعتر و بهتر
- افزایش توانایی در یادآوری مطالب
- خلاصه نویسی بهتر به همراه یادگیری عمیق
- شکار مفاهیم اصلی و حذف مطالب توضیحی
- برنامه ریزی بهتر
- پیدا کردن ایده های عالی
چطور نقشه ذهنی طراحی کنیم ؟
طراحی نقشه ذهنی بسیار ساده است و در عین حال روشی عالی برای خلاصه نویسی بهتر مطالب مختلف خواهد بود ، کافیست چند نکته زیر مد نظر قرار دهید .
- کلمه یا تصویر کلیدی اصلی در وسط کاغذ ( برگه A4 )یا صفحه بکشید یا قرار دهید .
- کلمات یا مفاهیم فرعی با خطوط به کلمه یا تصویر اصلی در وسط صفحه متصل کنید ( سعی کنید از عبارات کوتاه استفاده کنید یا کلمات کلیدی کوتاه )
- استفاده از تصاویر یا ایستگاه حافظه در نقشه ذهنی فراموش نکنید که خیلی مهمه
نکته
ایستگاه حافظه ، بخش هایی از کاخ ذهنی یا کاخ حافظه هستند مثلا در یک خانه بزرگ به اتاق های آن ایستگاه حافظه می گویند ( البته ماکروایستگاه )
نکات مهم در طراحی نقشه ذهنی
- استفاده از کاغذ بزرگ یعنی هنگام رسم نقش ذهنی یا Mind map سعی کنید یا انتخاب فضایی بزرگ برای رسم نقشه ذهنی زیرا قرار نیست در وسط رسم نقشه ذهنی ، با کمبود فضا مواجه شوید .
- چه زمانی که از کاغذ استفاده می کنید و یا از نرم افزارهای مختلف ، سعی کنید کلمات کلیدی با رنگ ها و اندازه های متفاوت نوشته شوند ( البته براساس اهمیت شان )
- کلمات کلیدی درست را شکار کنید تا بعد بتوانید با دیدن آنها مفاهیم را یادآوری کنید ( البته فقط با تمرین می توانید بهتر شوید )
- در نقشه ذهنی کاغذ یا با نرم افزار از تصاویر استفاده کنید اگر ایده خاصی برای نقاشی ندارید ، گوگل همیشه با شماست با یک جستجو ساده می توانید صدها ایده برای نقاشی ساده پیدا کنید .
نقشه ذهنی کاغذی یا دیجیتالی
همه می توانند از نقشه ذهنی استفاده کنند و سوال اینجاست که کدام روش برای نقشه ذهنی بهتره ، مدل کاغذی یا با نرم افزار
در حقیقت اگر عاشق نقاشی هستید مثل من می توانید از نسخه کاغذی استفاده کنید البته افرادی که با نقاشی میانه خوبی ندارد هم توصیه می شود از فواید کشیدن نقشه ذهنی بهره ببرند .
ولی اگر بصورت انلاین در مورد موضوعی صحبت می کنید و دنبال ایده های بیشتری هستید ، نقشه ذهنی با نرم افزار بهترین گزینه است .
اگر دوست دارید که نقشه ذهنی با نرم افزار انجام دهید ، چند نرم افزار برای ایجاد نقشه ذهنی با لپ تاپ و گوشی هوشمند پیشنهاد می شود.
- XMind
- Mindly
- freeMind
- Smart Draw
- Margin Note 3
- Mind Node-Mind Map
- Simple Mide – Mine Mapping
- Margin Note 3
ارتباط تصویر و نقشه ذهنی
بر اساس تحقیقاتی که اقای رالف هابر در سال 1970 انجام دادند مشخص شد که انسان ها در تشخیص تصاویر دقت بالایی در حدود 85 تا 95 درصد دارند .
برای همین که کسانی که در مسابقات جهانی حافظه شرکت می کنند و حتی کسانی که در لیگ حافظه عنوان ورزشکار حافظه دارند از سیستم هایی استفاده می کنند که تصاویر نقش بالایی در آنها دارند .
با این سیستم های حافظه می توانند ، هزاران رقم ، صد ها کلمه و صدها تصاویر مختلف را در زمانی محدودی بخاطر بسپارند در حالی که افرادی معمولی از انجامش ناتوان هستند .
این توانایی انجام کار بر می گردد به سیستم ها و تکنیک هایی حافظه که افراد از آن استفاده می کنند .
به همین خاطر وقتی که خودم در لیگ حافظه ، 50 کلمه تصادفی را در کمتر از 60 ثانیه حفظ می کنم می توانم با تصویرسازی ذهنی ، کلمات را خیلی بهتر به حافظه سپرده و سریعتر یادآوری کنم .
زیرا تصاویر ذهنی ، زبان ذهن و حافظه ما هستند ، در حقیقت با روش طوطی وار ، تکرارررررررر کسی نمی تواند 50 کلمه تصادفی را در کمتر از 60 ثانیه حفظ کند ، زیرا حافظه ما با تصاویر بهتر مطالب را پردازش می کند .
بی خود نیست که می گویند هر تصویر می تواند ارزش هزار کلمه را داشته باشد در حقیقت این در حالی است که این تصویر ، شبیه تصاویر بزرگ و دارای منظره خاصی باشد که واقعا ساعات انسان را وادار به تفکر می کند .
نکته :
برای حفظ هزاران عدد ، صد ها کلمه یا صدها تصویر و چیزی دیگر باید تکنیک کاخ ذهنی یا کاخ حافظه ( قصر ذهن ) با سیستم های حافظه دیگر ترکیب کنید تا بتوانید این مقدارقطعه اطلاعاتی را حفظ کنید.
نقشه ذهنی نیز از تصاویر بهره می برد چیزی که برای ذهنمان ، ملموس تر از کلمات است ، دلیل اینکه تصاویری که در نقشه ذهنی استفاده می شوند سبب می شوند بهتر مطالب را بخاطر آوریم .
اینکه در دنیای واقعی که زندگی می کنیم این تصاویر ذهنی هستند که سبب می شوند اتفاقات گذشته ، حال و آینده را بخاطر آوریم
هیچ وقت زمانی که چیزی را بخاطر می آوریم کلمات در ذهنمان تداعی نمی شوند بلکه تصاویر ذهنی که بصورت های مختلف در ذهن ، ظاهر می شوند ، البته با توجه به این این تصاویر ذهنی با مکان ها هم پیوند خاصی دارند که در ادامه به این مورد هم خواهم پرداخت .
آیا می دانید چرا یادآوری فیلم یا سریالی که دیده اید آسان تر از کتابی که چند روز پیش مطالعه کردید ، جواب خیلی ساده است .
بیشتر بخوانید : چگونه نمره 20 بگیریم ؟ نکاتی شگفت انگیز و طلایی
زمانی که بتوانید از همین تصاویر در نقشه ذهنی استفاده کنید ، میزان یادآوری مطالب بالا می رود .
مثلا بخشی از متن کتاب در مورد کشتی و کشتی رانی است می توانید در نقشه ذهنی از تصویر کشتی فیلم تایتانیک یا از کاراکتر نقش اول این فیلم ( انتونی دی کاپریو ) برای نماد سازی در نقشه ذهنی استفاده کنید.
در نقشه ذهنی خودتان را محدود نکنید هر تصویری ذهنی که برایتان جالبتر است انتخاب کنید .
تحقیقات علمی و تایید نقشه ذهنی
خب چه کسی این تحقیق انجام داده ؟؟ کسی که برنده جایزه نوبل شده ، آقای دکتر راجر اسپری که در تحقیقاتشون اثبات کردند که روش نقشه ذهنی یک روش تفکر سازگار با مغز است .
ایشون تایید کردند که آخرین قسمت از نظر تکاملی مغز که قشر مغز به دو نیم کره تقسیم شده و این نیمکره ها یک کار جامع انجام می دهند .
طیف وسیعی از وظایف فکری از جمله منطق ، ریتمیک بودن ، رنگ ، فهرست ها ، تصور ذهنی ، اعداد ، کلمات ، دیدن یک تصویر کلی
تمام این کارها زمانی که از نقشه ذهنی استفاده می کنید به کار گرفته می شوند ، در نتیجه هر چه این فعالیت ها بیشتر ادغام شوند ، عملکرد مغز بیشتر می شود .
هر مهارت فکری عملکرد دیگر حوزه های فکری تقویت میکند وقتی که در حال طراحی نقشه ذهنی هستید ، در حقیقت در حال تمرین قدرت حافظه و پردازش اطلاعات هستید .
نقشه ذهنی سبب می شود از نیم کره چپ و راست استفاده کنید و بصورت سازنده از ابزارهای تخیل ، تداعی و مکان استفاده کنید چیزی که در حال عادی و یادداشت برداری ساده اتفاق نمی افتد.
ترکیب نقشه ذهنی با کاخ ذهنی
نقشه ذهنی با تمام ویژگی های مثبتی که دارد می توان بهتر شود زمانی که بتوانید از سیستم کاخ ذهنی یا کاخ حافظه هم استفاده کنید .
حالا چطور در کنار نقشه ذهنی از کاخ ذهنی هم استفاده کنید زمانی که برای کلمات کلیدی یا مفاهیم کلیدی متن تصویر انتخاب می کنید و این تصاویر ذهنی ، تعدادشان بیشتر از یک تصویر می شود .
مثلا 5 تصویر ذهنی ، می توانید یک اتاق ، اتومبیل یا حتی بدن خودتان را به عنوان کاخ ذهنی یا کاخ حافظه انتخاب کنید .
سپس تصاویر ذهنی که در حقیقت نماینده کلمات کلیدی یا مفاهیم اصلی پاراگراف ها هستند را به بخش های مختلف یا نقطه های مختلف
اتاق ، اتومبیل یا بدنتان با تخیل ارتباط دهید ، با این کار بخش بزرگی مطالب نقشه ذهنی با روش کاخ ذهنی کد گذاری کرده اید .
تکنیکی که ظرفیت بالایی داشته و قهرمانان حافظه می توانند با همین تکنیک هزاران عدد در یک ساعت بخاطربسپارند ( می دونم غیر قابل باوره ، ولی واقعا این کار انجام می دهند کافیه که مسابقات جهانی حافظه دنبال کنید و نتایج مشاهده کنید )
ختم کلام
بخاطر داشته باشید که نقشه ذهنی هم مثل تمام تکنیک های دیگر نیاز به مرور و بررسی دوباره دارد ، طبق منحنی فراموشی ابینگهاوس می توانید نقشه ذهنی که از مطالب طراحی کردید
مرور کنید ، سعی کنید با کلمات کلیدی در نقشه ذهنی قرار دادید مفاهیم دیگر یادآوری کنید اگر یادآوری براتون سخت بود می توانید به متن کتاب برگردید و فقط همان مورد مرور کنید .
زمانی که نقشه ذهنی مرور می کنید می توانید مطالب جدیدی هم بهش اضافه کنید ، این یکی دیگر از قابلیت های نقشه ذهنی است
که می توانید بدون دردسر مطالب جدید به آن اضافه کنید البته باید نکته قبلی به خاطر داشته باشید که فضا کافی برای نقشه ذهنی در نظر گرفته باشید .
همانطور که کارهای دیگر برای اینکه به مهارت برسید به تمرین نیاز دارید در نقشه ذهنی هم به تمرین نیاز خواهید داشت ، هر چه بیشتر تمرین کنید سرعت و مهارت های شما در طراحی نقشه ذهنی بیشتر می شود ، این یک حقیقت که هیچ چیزی نمی تواند جای تمرین را پر کند.
بعد از مطالعه مقاله هر سوالی داشتید مطرح کنید ، سه سوت پاسخ خواهم داد .
منابع مقاله ( نه همش )
